Klompvoet

 

Wat is een klompvoet?
Een klompvoet is een aangeboren afwijking waarbij de voet en de enkel in een afwijkende stand staan in de richting van het andere been gedraaid staan.

Hoe wordt een klompvoet ook wel genoemd?
Clubfoot
In het Engels wordt een klompvoet, een clubfoot genoemd. Dit komt omdat de afwijkende voetstand, doet denken aan de stand van een club die gebruikt wordt bij golf.  Deze Engelse term is in het Nederlands vertaald als klompvoet. Dit is eigenlijk een ongelukkige vertaling, want er is zeer zeker geen sprake van een klompje voet, maar van een normale voet die in een afwijkende stand staat.

Pes equinovarus
Het medische woord voor een klompvoet is pes equinovarus. Pes betekent voet. Equino betekent spitsstand en varus geeft aan dat de voet in de enkel naar binnen toe gedraaid is. Ook wordt vaak gesproken van pes equino-varus-adductus.

Congenitale talipes equinovarus
Ook wordt gesproken van congenitale talipes equinovarus. Congenitaal betekent aangeboren. De talus is de naam van een bot in de enkel die vaak een afwijkende vorm heeft bij kinderen met een klompvoet. Ook wordt de afkorting CTEV gebruikt.

Contractuur
Een contractuur is een afwijkende stand van een gewricht. Dit kan aangeboren zijn of pas op latere leeftijd ontstaan. Een klompvoet is een aangeboren vorm van een contractuur.

Idiopathisch, syndromaal of positioneel
Er wordt gesproken van een syndromale klompvoet, wanneer een kind naast de klompvoet ook nog andere aangeboren afwijkingen heeft. Vaak is er dan sprake van een onderliggend syndroom. Er wordt gesproken van een positionele klompvoet, wanneer de klompvoet is ontstaan doordat de baby bij de moeder in de buik onvoldoende ruimte had om te bewegen en de voet in een afwijkende stand is gegroeid. Wanneer er geen oorzaak voor de klompvoet bekend is en er geen andere afwijkingen zijn, wordt gesproken van een idiopathische klompvoet.

Hoe vaak komt een klompvoet voor bij kinderen?
Een op de 500-1000 kinderen heeft een klompvoet. In Nederland worden elk jaar gemiddeld 200 kinderen met een of twee klompvoeten geboren.
Een op de twee tot drie kinderen heeft aan beide benen een klompvoet, de andere kinderen hebben aan een been een klompvoet.
Een klompvoet komt twee keer zo vaak bij jongens als bij meisjes voor.  

Bij wie komt een klompvoet voor?
Een klompvoet ontstaat al bij het nog ongeboren kind in de baarmoeder. Door middel van ECHO onderzoek tijdens de zwangerschap kan ontdekt worden dat er sprake is van een klompvoet. Anders zal na de geboorte opvallen dat er sprake is van een klompvoet.
Zowel jongens als meisjes kunnen een klompvoet krijgen.

Wat is de oorzaak van het ontstaan van een klompvoet?
Geen oorzaak bekend
Bij vier op de vijf kinderen die alleen een klompvoet hebben, is niet bekend waardoor de klompvoet is ontstaan. Bij hen wordt gesproken van een idiopathische klompvoet.

Spina bifida
Bij kinderen met een open ruggetje (spina bifida) genoemd, is er vaak sprake van een klompvoet.

Onderliggend syndroom
Bij een deel van de kinderen is de klompvoet een onderdeel van een onderliggend syndroom. Naast de klompvoet hebben kinderen ook andere aangeboren afwijkingen. Een klompvoet kan bij heel veel verschillende syndromen voorkomen, zoals bijvoorbeeld trisomie 18, syndroom van Down, 22q11 deletie syndroom, Hecht syndroom, Zellweger syndroom, SLO, Prader-Willi syndroom, Ellis van Creveld syndroom.
Er zijn families waar meerdere familieleden een klompvoet hebben. Bij een klein deel (~5%) van deze families is er sprake van een fout op het TBX4-gen, het PITX1-gen of het HOXC11-gen.

Spierziekte
Een klompvoet wordt ook vaker gezien bij kinderen die een spierziekte hebben, waarbij kinderen al spierzwakte hebben voordat ze geboren zijn. Voorbeelden van deze spierziektes zijn spinale spieratrofie type 0 of 1 (SMA) en myotone dystrofie.

Te weinig ruimte in de baarmoeder
Bij een klein deel van de kinderen is er een klompvoet ontstaan omdat er te weinig ruimte was voor de voet in de baarmoeder. Dit kan het geval zijn wanneer er sprake is van een te kleine hoeveelheid vruchtwater (oligohydramnion genoemd). Hier kan ook sprake zijn wanneer de baarmoeder een andere vorm heeft dan gebruikelijk, er kan bijvoorbeeld sprake zijn van een schot in de baarmoeder of een baarmoeder die uit twee delen bestaat. Ook als gevolg van een meerlingzwangerschap of een stuitligging kan een klompvoet ontstaan. Bij kinderen waarbij de klompvoet ontstaat als gevolg van te weinig ruimte in de baarmoeder kunnen ook andere standsafwijkingen van he been voorkomen zoals een heupdysplasie.

Risicofactoren
Roken en alcohol gebruik tijdens de zwangerschap, overgewicht bij de moeder en het gebruik van een bepaald type antidepressiva (SSRI) tijdens de zwangerschap maken de kans op het ontstaan van een klompvoet groter.

Onderontwikkeling bot
Bij kinderen met een klompvoet is een van de botten in de enkel, de talus onderontwikkeld. Hierdoor raakt het zogenaamde talo-calcaneo-naviculaire gewicht ontwricht. De weefsels aan de binnenkant van de voet ontwikkelen zich hierdoor minder goed.

Onderontwikkeling spieren onderbeen
Ook kunnen de kuitspieren en de spieren aan de zijkant van het onderbeen (peroneusspieren) onderontwikkeld zijn bij kinderen met een klompvoet. De spieren kunnen te kort zijn en in de spier en in de pees kan te veel bindweefsels aanwezig zijn waardoor de spieren stugger zijn dan gebruikelijk

Wat zijn de symptomen van een klompvoet?
Afwijkende stand voet
Bij een klompvoet staat de voet naar beneden gericht en de voorvoet naar binnen toe gedraaid. De tenen van de voet wijzen in de richting van het andere been.
De onderkant van de voet is vaak hol.
Het lukt niet om de voet naar een normale stand toe te draaien.

Diepe huidplooien
Boven de achillespees loopt vaak een diepe huidplooi.

Afwijkende grootte voet
Vaak is de voorvoet breder dan gebruikelijk, terwijl de hak juist smaller is dan gebruikelijk. In het algemeen zijn de voet en het onderbeen waar de klompvoet aanwezig is, kleiner en korter dan het been waar geen klompvoet aanwezig is.

Een of twee voeten
Bij een op de drie kinderen is een voet een klompvoet, bij twee op de drie kinderen zijn beide voeten een klompvoet.

Problemen met leren lopen
Wanneer een klompvoet niet behandeld wordt, zal dit gevolgen hebben voor de mogelijkheid voor het leren lopen van een kind. Door een klompvoet direct na de geboorte te behandelen, kunnen kinderen wel normaal leren lopen. Bij een deel van de kinderen blijft tijdens het lopen zichtbaar dat zij hun voet minder soepel kunnen bewegen tijdens het lopen. Vaak hebben kinderen ook wat minder kracht in het been waar de klompvoet heeft gezeten. Desondanks kunnen de meeste kinderen waarbij de klompvoet behandeld is, meedoen met andere kinderen met lopen, rennen, klimmen, klauteren, fietsen en sporten.

Heupdysplasie
Bij een op de tien kinderen met een klompvoet komt ook een heupdysplasie voor.

Hoe wordt de diagnose klompvoet gesteld?
Prenatale ECHO
Alle zwangeren in Nederland krijgen rond de zwangerschapsduur van 20 weken een ECHO onderzoek aangeboden. Op deze ECHO kan gezien worden dat er sprake is van een klompvoet. Door middel van uitgebreid ECHO onderzoek kan gekeken worden of er aanwijzingen zijn voor andere aangeboren afwijkingen van bijvoorbeeld het hart, de nieren, de ogen of de hersenen.

Verhaal en onderzoek
Na de geboorte kan een afwijkende stand van de voet gezien worden, waarbij het niet lukt om de voet recht onder het onderbeen te krijgen. Aan de hand van deze afwijkende stand kan de diagnose klompvoet worden gesteld. Er zijn geen andere onderzoeken nodig om deze diagnose te mogen stellen.

Mate van ernst
Aan de hand van de score van de Pirani of de Dimeglio kan de ernst van de klompvoet bepaald worden. De meeste ernstige vorm van een klompvoet krijgt 6 punten op de schaal van de Pirani en 20 punten op de schaal van Dimeglio.

MRI scan
Bij verdenking op een open ruggetje (spina bifida) kan een MRI scan van de rug gemaakt worden om te beoordelen of hier aanwijzingen voor zijn.

DNA diagnostiek
Bij kinderen met een klompvoet en meerdere aangeboren afwijkingen zal vaak DNA diagnostiek worden verricht om te kijken of er aanwijzingen zijn voor een onderliggend syndroom. DNA diagnostiek kan verricht worden door middel van een vruchtwaterpunctie voor de geboorte of door middel van bloedonderzoek na de geboorte (eventueel uit de navelstreng af te nemen).

 

ECHO van de heup
Op de leeftijd van 3 maanden wordt een ECHO van de heup gemaakt, om te beoordelen of er aanwijzingen zijn voor een congenitale heupdysplasie die vaker voorkomt bij kinderen met een klompvoet.

Hoe wordt een klompvoet behandeld?
Correctie van de stand
Kort na de geboorte (liefst binnen 48 uur, uiterlijk na twee weken) zal geprobeerd worden de stand van de voet te veranderen in de richting van een normale stand. Bij de meeste klompvoeten, kan de stand worden veranderd door middel van gipsbehandeling. In Nederland wordt hierbij de Ponseti methode gebruikt. Hierbij worden de voet en de enkel telkens een klein stukje de normale richting op bewogen en daarna vast gezet door middel van gips van de voet tot boven de knie, bijna in de lies. Hierdoor kan de voet wennen aan deze nieuwe stand en kunnen de spieren en pezen op lengte komen om deze stand vast te houden. Vaak wordt gedurende 4-8 weken elke week het gips verwijderd, de stand aangepast en nieuw gips aangebracht. Meestal hebben kinderen 5-6 keer een gipswisseling nodig om de stand van de voet te corrigeren.
Een syndromale klompvoet is vaak moeilijker te corrigeren dan een idiopathische klompvoet of een positionele klompvoet.

Operatie
Vaak lukt het met de gipsbehandeling om de voet weer recht onder het onderbeen te krijgen, maar meestal lukt het niet om de spitsstand van de voet te corrigeren omdat de achillespees hiervoor te kort is. De orthopeed kan door middel van een kleine operatie de achillespees verlengen, zodat deze spitsstand verdwijnt. Deze behandeling wordt een tenotomie genoemd. Na deze ingreep krijgen kinderen opnieuw voor de duur van 3 weken gips.  

Speciale brace
Om te voorkomen dat de voet weer in een afwijkende stand gaat staan, krijgen kinderen speciale brace met schoenen met een staaf ertussen die er voor zorgen dat de voeten juist naar buiten toe gedraaid worden. Deze schoenen moeten voor de duur van 3 maanden de hele dag gedragen worden, daarna alleen tijdens het slapen tot de leeftijd van 4 jaar. Deze speciale schoenen worden boots and bar of voet-abductie brace genoemd.

Begeleiding
Het hebben van een kind met een klompvoet heeft vaak impact op de ouders. Het helpt wanneer ouders of verzorgers hier met anderen over kunnen praten en hun verhaal meerdere keren mogen vertellen. Wanneer dit niet voldoende is kan een maatschappelijk werkende of een psycholoog de ouders of verzorgers helpen hoe zij het hebben van een klompvoet bij hun kind een plaats kunnen geven in hun leven.

Contact met andere ouders
Door het plaatsen van een oproep op het forum van deze site kunt u proberen in contact komen met anderen die ook te maken hebben gehad met een klompvoet.

Wat betekent het hebben van een klompvoet voor de toekomst?
Zo normaal mogelijke functie
Het lukt vaak redelijk goed met behulp van gipsbehandeling en eventueel een achillespeesverlenging om de voet recht onder het onderbeen geplaatst te krijgen, zodat kinderen zo normaal mogelijk kunnen lopen, rennen en bewegen. Een klompvoet kan nooit een helemaal normale voet worden, de bedoeling is dat kinderen er zo normaal als mogelijk mee kunnen bewegen, normale schoenen kunnen dragen en geen pijnklachten hebben aan de voet. Vaak blijft de voet 1-2 maten kleiner dan de voet die geen klompvoet is geweest. Ook blijven de spieren van het onderbeen meestal dunner dan het been zonder klompvoet.

Terugval
Bij een op de tien kinderen draaien de enkel en de voet toch weer in een afwijkende stand. Bij hen kan nog een keer gipsbehandeling en/of een operatie nodig zijn om de stand van de voet opnieuw aan te passen. Operaties die dan uitgevoerd kunnen worden zijn een nieuwe Achillespeesverlenging, een plantair fascia release of een tibialis anterior pees transfer) Wanneer de voet-abductie brace onvoldoende gedragen wordt, bestaat er ook een grotere kans op terugval naar een afwijkende stand.

Levensverwachting
Kinderen met een klompvoet hebben een normale levensverwachting net als kinderen zonder klompvoet. Een onderliggend syndroom kan wel van invloed zijn op de levensverwachting.

Kinderen krijgen
Het hebben van een klompvoet heeft geen invloed op de vruchtbaarheid. Kinderen van een volwassene met een klompvoet hebben een verhoogde kans om zelf ook een klompvoet te krijgen. Een zwangere die gaat bevallen van een kind met een klompvoet mag zelf kiezen of zij graag thuis of in het ziekenhuis wil bevallen.

Hebben broertjes of zusjes een verhoogde kans om een klompvoet te krijgen?
Dit hangt samen met het bekend zijn van een oorzaak voor het ontstaan van de klompvoet of niet. Bij kinderen waarbij geen oorzaak gevonden wordt, blijken broertjes en zusjes van een jongen met een klompvoet ongeveer 2% kans te hebben ook een klompvoet te krijgen en broertjes en zusjes van een meisje met een klompvoet ongeveer 5% kans te hebben om ook een klompvoet te krijgen (broertjes hebben een hogere kans dan zusjes).
Wanneer de ouder zelf ook een klompvoet heeft en een kind heeft gekregen met een klompvoet, dan is de kans ongeveer 25% dat een broertje of zusje ook een klompvoet krijgt.
Een klinisch geneticus kan hier meer informatie over geven.

Prenatale diagnostiek
Door middel van een ECHO kan tijdens een volgende zwangerschap worden beoordeeld of er bij dit kindje ook sprake is van een klompvoet. Dit kan bij de 20 weken ECHO, maar mogelijk ook iets eerder. De ECHO moet echter ook niet te vroeg tijdens de zwangerschap gemaakt worden, omdat het voor een zwangerschapsduur van 13 weken normaal is voor ongeboren kinderen dat de voet naar binnen toe gedraaid staat.

Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Links
www.klompvoet.nl
(Nederlandse stichting voor kinderen en volwassenen met een klompvoet)

Referenties
1. Long-term outcomes of the Ponseti method for treatment of clubfoot: a systematic review. Rastogi A, Agarwal A. Int Orthop. 2021;45:2599-2608.
2. Clinical examination and classification systems of congenital clubfoot: a narrative review. Canavese F, Dimeglio A. Ann Transl Med. 2021;9:1097.
3. Clubfoot.Rieger MA, Dobbs MB. Clin Podiatr Med Surg. 2022;39:1-14
4. Genotype-phenotype correlation in clubfoot (talipes equinovarus). Hordyjewska-Kowalczyk E, Nowosad K, Jamsheer A, Tylzanowski P. J Med Genet. 2022;59:209-219.
5. Updates in the Surgical Management of Recurrent Clubfoot Deformity: a Scoping Review. Gaber K, Mir B, Shehab M, Kishta W. Curr Rev Musculoskelet Med. 2022;15:75-81
6. Genetic studies in isolated bilateral clubfoot detected by prenatal ultrasound. Dap M, Harter H, Lambert L, Perdriolle-Galet E, Bonnet C, Morel O. J Matern Fetal Neonatal Med. 2022;35:10384-10387

Auteur: JH Schieving

Laatst bijgewerkt: 8 maart 2023 voorheen: 1 juni 2022